ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ …1

   Υπό τον γενικό τίτλο «Επετειακά…1,2,3…» θα αναρτώ κατά διαστήματα και κατά περίπτωση, διάφορα μικρά ή μεγάλα αφιερώματα. Αρχίζω με αντιγραφή ενός αφιερώματος στον μεγάλο μας συγγραφέα Νίκο Καζαντζάκη, που δημοσίευσε το «ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ», στις 6 Ιανουαρίου, γραμμένο από τον Γιάννη Ν. Μπασκόζο. Παρ’ όλον ότι δεν είναι φιλολογικό –υπάρχουν πλήθος αφιερώματα, πρόσφατα και παλιότερα, για τον Καζαντζάκη- το καταχωρώ, ως αρχή του έτους 2013, κατά το όποιο συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννηση του Ν. Κ. Θα ακολουθήσουν και άλλα, είτε από δικά μου δημοσιεύματα, είτε από αφιερώματα άλλων, πλέον ειδικών, καθώς, όσα και να γράψει κανείς για τον Καζαντζάκη, είναι λίγα, μπροστά στο γιγάντιο μέγεθός του και την παγκόσμια φήμη του.

                         «Η ζωή του ένας ανήφορος 

    Στις 18 Φεβρουαρίου 1883 γεννήθηκε ο μεγάλος Έλληνας συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης. Μαζί με τον Καβάφη είναι οι δύο πιο γνωστοί Έλληνες λογοτέχνες στο εξωτερικό, εξαιρουμένων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Εφέτος που συμπληρώνονται 130 χρόνια από τη γέννησή του, είναι μια σημαντική χρονιά, καθώς έχουν προγραμματιστεί πλήθος εκδηλώσεων μετά και το τέλος, όπως είναι ήδη γνωστό, της πολυετούς διαμάχης μεταξύ της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη και των εκδόσεων Ν. Καζαντζάκη, πράγμα που γεμίζει τους μελετητές και τους αναγνώστες του συγγραφέα με αισιοδοξία για την ευρύτερη διάδοση του έργου του. Επιπλέον οι εκδόσεις των έργων του απέκτησαν νέο φιλολογικό επιμελητή, τον γλωσσολόγο και μελετητή του έργου του συγγραφέα δρα Νίκο Μαθιουδάκη.

                               Πληθωρικός

  Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε μια πληθωρική λογοτεχνική προσωπικότητα.. Από την πρώτη του δημοσίευση, δοκίμιο και πεζά ποιήματα με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή στο περιοδικό «Πινακοθήκη» και το πρώτο βιβλίο «Όφις και Κρίνος»[1] (1906) ως την προβολή το 1957 στο Φεστιβάλ Καννών της ταινίας του Ζυλ Ντασσέν «Εκείνος που πρέπει να πεθάνει», βασισμένης στο μυθιστόρημά του «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», ο Νίκος Καζαντζάκης έζησε μια πλήρη ζωή, γεμάτη ένταση, πνευματικές αναζητήσεις, λογοτεχνικές διαμάχες, μεγάλες φιλίες και μεγάλους έρωτες.

  Παρά τα δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας που έχει η Ελλάδα, ο Νίκος Καζαντζάκης εξακολουθεί να παραμένει ο πιο γνωστός Έλληνας σύγχρονος συγγραφέας στο εξωτερικό και τα βιβλία του να κοσμούν όχι μόνο τα μεγάλα βιβλιοπωλεία αλλά και τα περίπτερα στα αεροδρόμια και στους τουριστικούς τόπους. Η ταινία «Ζορμπάς, ο Έλληνας» του Μιχάλη Κακογιάννη, με την εκπληκτική ερμηνεία του Άντονι Κουίν, έκανε τον ήρωά του πιο γνωστό ακόμη και από το συγγραφέα του και αποτέλεσε ένα παγκόσμιο brand για την ελληνική ψυχή.

  O Ν. Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου και τελείωσε το γυμνάσιο[2]. Σπούδασε νομικά, τελειώνοντας με άριστα, στην Αθήνα. Παρακολουθεί αργότερα μαθήματα Φιλοσοφίας με τον Μπερξόν στο Παρίσι και συνεχίζει να δημοσιεύει. Η υφηγετική διατριβή του για τον Νίτσε θα σημαδέψει τη φιλοσοφία του, την προσωπική του στάση και την αισθητική του. Θα ασχοληθεί και με την πολιτική, καθώς θα δουλέψει στο γραφείο του πρωθυπουργού Βενιζέλου, γενικός διευθυντής στο νεοσύστατο υπουργείο Περιθάλψεως για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου, αλλά σχεδιάζει και παράνομη πολιτική δράση στην Κρήτη (1924-1925) και συλλαμβάνεται για λίγο. Μαχητικός δημοτικιστής, γίνεται ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου[3].

  Ταξιδεύει πολύ σε όλο τον κόσμο, στις ευρωπαϊκές χώρες, στη Ρωσία και στην Κίνα. Γνωρίζεται με τον Ρουμάνο συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι και γίνονται αδελφικοί φίλοι. Παντρεύεται το 1910 τη Γαλάτεια Αλεξίου, με την οποία χωρίζει επισήμως το 1926. Το 1924 γνωρίζεται με την Ελένη Σαμίου, με την οποία θα παντρευτούν το 1945 με κουμπάρο τον μεγάλο φίλο του Άγγελο Σικελιανό και θα ζήσουν όλα τα χρόνια μαζί. Προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ Λογοτεχνίας[4], ενώ η Ιερά Σύνοδος θέλησε να απαγορευτούν τα βιβλία του. Ο «Τελευταίος Πειρασμός», έργο του 1953, βρίσκεται στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

                                           Πολύπτυχο έργο

  Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη είναι πολύπτυχο και εκτείνεται σε πολλές περιοχές της λογοτεχνίας. Έγραψε μυθιστορήματα, ποιήματα, κάντος, ταξιδιωτικά, σενάρια για κινηματογράφο, θεατρικά έργα, παιδικά έργα, αναγνώσματα για το δημοτικό σχολείο, μεταφράσεις, διασκευές κλασικών, λεξικά, μυθιστορηματικές βιογραφίες που δημοσίευε ανώνυμα σε εφημερίδες και περιοδικά για βιοπορισμό, πολιτικά ρεπορτάζ κ. ά.

  Στο μυθιστορηματικό του έργο παλεύει το απολλώνιο με το διονυσιακό στοιχείο, διαμάχη τόσο εμφανής στον «Καπετάν Μιχάλη» όσο και στον «Ζορμπά». Ο Μπερξόν, ο Νίτσε, ο Δάντης και ο Όμηρος είναι οι μεγάλοι του δάσκαλοι. Η «Ασκητική» του εδώ και χρόνια αποτελεί ένα μανιφέστο που επηρεάζει ποικιλοτρόπως τις νεανικές συνειδήσεις. Εμβληματικό έργο του είναι η εκ 33.333 στίχων «Οδύσσεια», η οποία, σε αντίθεση με το ταξίδι προς τα έξω που επιχειρεί ο ομηρικός Οδυσσέας, σε αυτήν ο Καζαντζάκης -Οδυσσέας επιχειρεί μια μετάβαση στον εσωτερικό του χώρο. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος τη χαρακτήρισε το έπος της μεταμοντέρνας εποχής, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι ο ποιητής, σαν άλλος Βούδας, «έφαγε όλα τα φύλλα της μουριάς και τα έκανε μετάξι».

  Ο ίδιος ο Καζαντζάκης βλέπει τη ζωή του σαν έναν διαρκή ανήφορο, μια αέναη πάλη. Λέει χαρακτηριστικά στο τελευταίο αυτοβιογραφικό χειρόγραφό του, στον πρόλογο του βιβλίου του «Αναφορά στον Γκρέκο»: «Τέσσερα στάθηκαν τ’ αποφασιστικά σκαλοπάτια στο ανηφόρισμά μου, και το καθένα φέρνει ένα ιερό όνομα: Χριστός, Βούδας, Λένιν, Οδυσσέας. Αυτή την αιματερή πορεία μου, από τη μια  από τις μεγάλες αυτές ψυχές στην άλλη, τώρα που ο ήλιος βασιλεύει, μάχουμαι στο Οδοιπορικό μου ετούτο να σημαδέψω: έναν άνθρωπο να ανεβαίνει, με την ψυχή στο στόμα, το κακοτράχαλο βουνό της μοίρας του. Αλάκερη η ψυχή μου μια Κραυγή, κι όλο μου το έργο, το σχόλιο στην Κραυγή αυτή».

                              «Είμαι λέφτερος»

  Έφυγε για πάντα από τη ζωή στις 26 Οκτωβρίου 1957, νοσηλευόμενος από απανωτές ασθένειες, στη μικρή γερμανική πόλη Φράιμπουργκ. Η κηδεία του έγινε στις 5 Νοεμβρίου, στο κατάμεστο από κόσμο Ηράκλειο. Ενταφιάζεται στον προμαχώνα Μαρτινέγκο. Στον τάφο του δεσπόζει ένας μεγάλος ξύλινος σταυρός από ακατέργαστους κορμούς και η επιγραφή «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος».

  Η Γαλάτεια Καζαντζάκη περιγράφει ως εξής τον θάνατό του: «Όρθιος, όπως έζησε, παρέδωσε την ψυχή του, σαν τον βασιλιά που, αφού γλέντησε στο μεγάλο τραπέζι, σηκώθηκε, άνοιξε την πόρτα και χωρίς να στραφεί πίσω, διάβηκε το κατώφλι».

                     Εκδηλώσεις προς τιμήν του

  Έκθεση Νίκου Καζαντζάκη στον Ελληνικό Κόσμο ως τον Μάρτιο του 2013. Παρουσιάζεται η ζωή, τα ταξίδια και το έργο του οικουμενικού συγγραφέα μέσα από τις πρώτες του εκδόσεις, σπάνιο φωτογραφικό υλικό, χειρόγραφα και προσωπικά του αντικείμενα, πολλά από τα οποία εκτίθενται πρώτη φορά. Μεταξύ άλλων, τα χειρόγραφα σημειώματα που αντάλλασσε με τον πρώτο του έρωτα, τη δασκάλα των αγγλικών Kathleen Forde, το λεύκωμα με τα φυτά της θάλασσας που είχε στο γραφείο του, το σημειωματάριο –λεύκωμα που είχε από κοινού με τον Άγγελο Σικελιανό, την καρτ ποστάλ του Ζορμπά κ. ά.

  Ημερίδα στις 18 Φεβρουαρίου 1913 στο Λονδίνο, στο Hellenic Centre, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας. Θα πάρουν μέρος μελετητές του έργου του Κρητικού συγγραφέα από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων ο Πίτερ Μπίαν, ο Ρόντερικ Μπίτον κ. ά.

  Ο Γιώργος Στασινάκης, πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, και η Νίκη Σταύρου, κληρονόμος και εκδότρια των έργων του, ετοιμάζουν κοινές εκδηλώσεις, η πρώτη από τις οποίες θα γίνει τον Απρίλιο του 1913.

  Το 2013 θα αρχίσει και η ψηφιοποίηση του έργου του. Τα βιβλία του θα παρουσιαστούν υπό μορφή διαδραστικών e-books και audio books για τυφλούς.

Σημείωση: Το αφιέρωμα συμπληρώνεται με χαρακτηριστική φωτογραφία του Ν. Καζαντζάκη με τη Μελίνα Μερκούρη.    

---

[1]  Το σωστό: «όφις και κρίνο». Δημοσιεύτηκε το 1906. Μικρό, χαρακτηριστικό απόσπασμα:  «Σύντροφος στην περιπέτεια της λιτανείας της αγάπης σώματος και ψυχής μια Ιρλανδέζα, παπαδοπούλα, δασκάλα της αγγλικής, που δεν ήταν άσχετη προς τα καθολικά ερωτήματα για τον προορισμό του ανθρώπου. Ένας Κρητικός και μια Ιρλανδέζα συναντήθηκαν και ο αγέρας έπαιρνε φωτιά ανάμεσά τους και τελικά τύλιξε και τους ίδιους. Όφις εκείνος. Κρίνο εκείνη. «Όφις και κρίνο», η συγκλονιστική συνεύρεση και αφήγηση…».

[2] Ενδιάμεσα, το 1897-98, λόγω της τελευταίας μεγάλης κρητικής επανάστασης, θα βρεθεί στο γαλλικό κολλέγιο της Νάξου, όπου γνωρίζει τη δυτική κουλτούρα, μέσα από την γαλλική και την ιταλική λογοτεχνία.

[3]  Εκπαιδευτικός Όμιλος. Πνευματικό σωματείο, ιδρύθηκε το 1910 και έκανε πρωτοποριακές παρεμβάσεις στην εκπαίδευση. Τα μέλη του, σημαντικοί εκπαιδευτικοί (Μαν. Τριανταφυλλίδης, Αλ. Δελμούζος, Δημ. Γληνός), λογοτέχνες και γενικά πνευματικοί άνθρωποι.  Όλοι υπέρμαχοι του δημοτικισμού και ενάντιοι στον σχολαστικισμό.

  Το 1917 η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου ζήτησε τη συνεργασία του Ε. Ο. για την εφαρμογή της εκπ/κής Μεταρρύθμισης. Τότε καθιερώθηκε με Ν. Δ. η δημοτική γλώσσα στο Δημ. Σχολείο και γράφηκαν νέα αναγνωστικά (περίφημα «Τα Ψηλά Βουνά» του Ζ. Παπαντωνίου). Όταν, το 1920, έπεσε η κυβέρνηση Βενιζέλου, τα βιβλία αυτά αποσύρθηκαν και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση καταργήθηκε.

[4] Παρεμβάσεις επίσημων και ανεπίσημων φορέων και προσώπων από την Ελλάδα, απέτρεψαν την απονομή του Νόμπελ στον Ν. Κ.